İpekyolu Kalkınma Ajansı

Türkiye'nin ekonomik faaliyetlere göre ihracat rakamlarına bakıldığında imalat sanayinin % 93,3’lük pay ile başı çektiği görülür. Bu faaliyet alanını %3.8 ile tarım ve ormancılık, %2 ile de madencilik ve taş ocakçılığı takip etmektedir. TRC1 Bölgesi'nde de ülke genelinde olduğu gibi imalat sanayi ihracatta başı çekmektedir. TRC1 Bölgesi illerine bakıldığında, imalat sanayi bölgenin üç ilinde de ihracatı sırtlamaktadır. 2011 yılında Gaziantep ilinin ihracat rakamlarında imalat sanayinin payı %97’dir. Bölge illerinin ihracat rakamlarında imalat sanayinden sonra tarım ve ormancılık faaliyetleri ve toptan ve perakende ticaret öne çıkmaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki illerin sanayisine göre bir değerlendirilmesi yapıldığında, % 65’lik bir oran ile Gaziantep, bölge illeri arasında birinci sırada yer almaktadır.

Girişim Sayıları

Bölgenin imalat sanayi ve ticaret potansiyeli bakımından en dikkat çekici ili olan Gaziantep toplam girişim sayısında 81 il arasında 9. sırada yer almaktadır. İl imalat sanayi girişim sayıları sıralamasında da ülke genelinde ilk sıralarda yer alarak Türkiye'nin en gelişmiş illerinin ardından 7. sırada yer almaktadır. Gaziantep, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin sanayi ve ticaret merkezi konumunda olması, ili yatırımlar için çekici kılmakta ve bu durum sanayicilerin girişimcilik ruhu ile de desteklenmektedir. 

İmalat Sanayi Firmaları

Gaziantep’te imalat sanayinde faaliyet gösteren 2.420 firma, sahip oldukları toplam istihdam rakamlarına göre sınıflığında, firmaların %56'sı 10 kişiden az çalışan istihdam etmekte olduğu görülmektedir. 50 kişiden az çalışan istihdam eden firmaların payı toplam içine %32 olurken; 250 kişiden az çalışan istihdam eden firmalar %10, 250 kişiden fazla kişi istihdam eden büyük çaplı firmalar ise toplamdan %2 pay almaktadır. Gaziantep'in imalat sanayi kollarına göre istihdam rakamları incelendiğinde en fazla istihdamın 44.051 kişi ile tekstil imalatı sektöründe olduğu görülmektedir. Bu sektörü; gıda imalatı sektörü ve deri ve ilgili ürünlerin imalatı sektörü takip etmektedir. Firma sayılarına göre sıralama yapıldığında, yine tekstil ürünleri imalatı sektörü toplam 603 firma ile öne çıkmakta iken gıda imalatı sektöründe faaliyet gösteren 478 firma, giyim eşyası imalatı sektöründe ise 203 firma ilde ilk sıralarda yer almaktadır.

Güneyden başlayıp doğuya, batıya ve kuzeye giden yolların kavşağında, özellikle de İpekyolu üzerinde bulunması TRC1 Bölgesi’ni önemli bir yerleşim alanı, transit geçiş yeri ve en önemlisi aktif bir ticaret merkezi haline getirmiştir. Bölge illeri içinde Gaziantep ticaret hacmi ile ön plana çıkmaktadır.

Gaziantep Serbest Bölge

Kuruluş amaçları; ihracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmek, doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girişini hızlandırmak, işletmeleri ihracata yönlendirmek ve uluslararası ticareti geliştirmek olarak sıralanabilecek serbest bölgeler 1987 yılından bu yana ülke genelinde kurulmaya başlanmış ve günümüzde sayıları 20'ye ulaşmıştır. Bu kapsamda, 1999 yılında 141 hektar ala kurulan Gaziantep Serbest Bölge'de hâlihazırda ruhsatlı 35 firma faaliyet göstermektedir. Söz konusu firmalarda 2018 verilerine göre toplam 168 kişi istihdam edilmektedir.

Tablo 1: Gaziantep Serbest Bölgedeki İşlem Hacimleri

Kaynak: Ticaret Bakanlığı, 2018

Gaziantep’in yapmış olduğu ihracat 2007 yılında 2,5 milyar dolar iken bu rakam 2011 yılında 5 milyar dolar seviyesine yükselmiştir. Son 5 yıl içerisinde ihracatını %90 civarında artıran Gaziantep, 2023 yılında 30 milyar dolarlık ihracat yapmayı hedeflemektedir.

Tablo 2: Gaziantep’in Dış Ticaret Göstergeleri (1.000 ABD Doları)

Kaynak: GTO Rakamlarla Gaziantep, 2019; TÜİK; TİM

Tablo 3: En Fazla İhracat Yapılan 10 Ülke

Kaynak: TİM, 2019

Gaziantep’in 2019 yılı ihracatına bakıldığında Orta Doğu pazarının hâkim olduğu görülmektedir. 2019 yılında toplamda 7,4 milyar $ ihracat yapılmış olup  bu ihracatın sadece Irak’a yapılan 1,4 milyar dolarlık kısmı toplam ihracatın % 19’ını oluşturmaktadır. Diğer Orta Doğu ülkeleri de eklendiği varsayılırsa bu oran % 50 civarındadır. Suriye şu anda savaş durumu halinde olmasına rağmen Gaziantep’in en fazla ihracat yaptığı üçüncü ülke konumundadır. Suriye’de savaşın bitmesiyle var olan ticaretin çok fazla artması ve yeniden yapılanma sürecinde Gaziantepli firmaların ciddi anlamda pay alması beklenmektedir. Avrupa’ya bakıldığında ise en fazla ticaretin İngiltere, Almanya ve Belçika ile yapıldığı görülmektedir. Gaziantep’in Avrupa piyasasına hâkim olması kar marjı yüksek mal ve hizmetlerin ihracatı için bu pazara daha fazla önem vermesi gerekmektedir. Gaziantep 2019 yılında 193  ülkeyle ticari ilişkisi olmuş olup 119 ülkeyle yapılan ticaret 10 milyon $ altında gerçekleşmiştir. Bu ülkeler ağırlıklı olarak Afrika ve Güney Amerika ülkelerinden oluşmaktadır. Gaziantep’in ihracatını artırması için bu pazarlara yönelik ürünlerin modifiye edilmesi ve yeni pazarlama yöntemleri geliştirmesi gerekmektedir.

Tablo 4: En Fazla İthalat Yapılan 10 Ülke

Kaynak: TÜİK, 2019

Gaziantep’in ithalatı incelendiğinde 2019 yılında 5.03 milyar $ ile dış ticaret fazlası veren bir şehirdir. Ağırlıklı olarak enerji ve hammadde ithalatı yapan şehir sadece Suudi Arabistan ve Rusya’ya toplamda 1 milyar $’a yakın ödeme yapmıştır. Gaziantep Almanya ve Çin’den ağırlıklı olarak makine ekipman, teçhizat ve yedek parça ithal etmiştir. 2019 yılında toplamda 124 ülke ile ithalat gerçekleştirmiş olup bu ithalatın 47 ülkeyle yapılanı 1 milyon $ altındadır. Gaziantep’in enerji  ithalatını düşürmesi için kendi enerji kaynağını bulması daha fazla yenilenebilir enerjiye yönelmesi gerekmektedir. Makine sanayinin ilerlemesi ise özellikle her yıl 1 milyar $ fazla olan makine ithalatını azaltarak dövizin ülke dışına çıkması önlenmiş olacaktır.